Vị Đạo Sư Tâm Linh
(Thuần Hoá Tâm Hồn)
Tiến
sĩ Thích Minh Thành dịch
Thiết thực trong mối quan hệ
với vị đạo sư tâm linh.
Một số người băn khoăn vì không biết có cần thiết phải
có một vị đạo sư tâm linh hay không? Chúng ta có thể tự học đạo được hay không?
Để học được những kỹ năng như đọc sách, nghề mộc, giải phẫu hay ngay cả lái một
chiếc xe chúng ta cần phải có người dạy. Tự học là một việc khó khăn đôi khi
rất nguy hiểm. Thử hình dung ra cảnh chúng ta cố gắng tự học lái một chiếc máy
bay! Rõ ràng là có nhiều hiểm họa không lường được. Để học những nghề nghiệp
thông thường chúng ta còn phải có thầy dạy đàng hoàng mới nên thì chắc chắn
rằng để học đạo chúng ta phải cần sự hướng dẫn của những bậc đạo sư có phẩm
hạnh. Chúng ta không thể xem nhẹ và bất cẩn trong những vấn đề tâm linh, những
vấn đề cao sâu có ảnh hưởng lâu dài trong đời này và trong những đời sau.
Một vị đạo sư đang sống có thể làm được những điều mà
một quyển sách không thể làm như trả lời câu hỏi của chúng ta; nêu gương tinh
tấn trong việc hành trì theo giáo pháp bằng chính đời sống cụ thể hằng ngày;
khích lệ và tạo hưng phấn cho chúng ta trên con đường đạo; và điều chỉnh những
lệch lạc trong hành vi và trong quan niệm của chúng ta. Sách vở có thể làm
phong phú thêm và mở rộng ra những điều gì mà chúng ta đã học từ nơi vị đạo sư
nhưng những mối quan hệ tâm linh giữa chúng ta với những bậc hiền trí trên con
đường đạo thì sách vở không thể thay thế được.
Trong tiếng Sanskrit, danh từ để chỉ cho vị thầy, vị
đạo sư hay y chỉ sư về phương diện tâm linh là "guru". Chữ này nghĩa
là một người có chiều sâu, có những phẩm tính tốt đẹp. Trong tiếng Tây Tạng có
chữ "lama" chỉ cho một thắng giả hay một người mà không ai có thể
vượt qua.
Không có một cuộc thi mà người nào thi đậu thì trở
thành đạo sư. Thật ra, khi một người hay một số người nhờ một vị thầy nào đó
dạy bảo và hướng dẫn thì vị thầy đó trở thành vị guru của những người cầu học.
Người ta thường gọi vị đó là thầy vì vị đó có ít hay nhiều học trò. Tuy nhiên,
vị đó có trở thành thầy của bạn hay không thì tùy vào ý muốn của bạn. Tương tự
như vậy, có một người nào đó không ai biết là thầy hay đạo sư nhưng nếu bạn
chọn vị đó là thầy thì vị đó trở thành vị đạo sư tâm linh của bạn.
Khi chúng ta mới tìm hiểu Phật giáo, có lẽ chúng ta
không có một vị đạo sư tâm linh riêng biệt nào. Như vậy là tốt. Chúng ta có thể
học hỏi từ những vị đạo sư khác nhau và theo đó mà thực hành. Những người thích
theo Phật giáo một cách tổng quát thì có lẽ không cần phải chọn lựa một vị đạo
sư. Tuy nhiên sau một thời gian tinh cần tu tập thì người ta sẽ cảm thấy cần
xây dựng nên mối quan hệ thầy trò với một vị đạo sư tâm linh. Nhờ vậy, người ta
có thể nhận được những lời dạy bảo tâm huyết hơn.
Chọn lựa đạo sư
Vì vị đạo sư mà chúng ta chọn sẽ có tác động đối với
chúng ta nên điều quan trọng là chúng ta hãy lựa chọn một cách chín chắn. Chúng
ta không nên có mối quan hệ quá thân thiết ngay với thầy. Trước hết, chúng ta
quan sát những phẩm chất tốt và những yếu kém của một vị thầy nào đó để xem bản
thân của chúng ta có tương tự như vậy hay không và xem chúng ta có thể tạo nên
mối quan hệ thân thiết cật ruột với vị đó hay không. Hãy xem xét chín chắn
trước khi chấp nhận người nào làm vị thầy tâm linh của chúng ta.
Ngày nay có tình trạng nhiều vị xưng là đạo sư quá,
mỗi vị đều có thể dạy lý thuyết này hay lý thuyết khác và đều có bề ngoài phô
diễn tốt với mục đích được nhiều người theo. Nhưng nếu chúng ta là những người
thành tâm cầu đạo, chúng ta sẽ cảm thấy không có lý thú gì trong sự phô diễn
mang tính hình thức ấy. Điều mà chúng ta tìm cầu là thực chất chớ không phải
phô diễn.
Có thể chúng ta phải tốn thời gian trong việc tìm kiếm
và xác định vị đạo sư của mình. Khởi sự, chúng ta có thể tham gia những buổi
thuyết giảng và học hỏi nơi những vị giảng sư nhưng khoan xem vị nào là đạo sư
tâm linh của mình. Việc này giúp cho chúng ta có thể xem xét những phẩm chất
của những vị ấy và cũng xem xét khả năng của chúng ta trong việc thiết lập mối
quan hệ. Chúng ta không nên vội vàng trong việc quyết định nhận một vị thầy.
Nhà hiền trí vĩ đại người Ấn Độ Atisha đã xem xét và cân nhắc suốt 12 năm trước
khi nhận vị đạo sư nổi tiếng Serlingpa là thầy.
Không có lợi thế gì khi chúng ta chọn một vị đạo sư
tâm linh chỉ vì vị này có nhiều chức tước, ngồi trên những ghế cao, mặc những
bộ y trang trọng và đội những cái mũ uy nghiêm gây ấn tượng, vì những thứ đó
đều có thể mua được. Chúng ta không nên dựa vào những hình thức bên ngoài mà
nên tìm kiếm những phẩm tính tốt đẹp. Chúng ta cũng không nên chọn một người
nào đó làm thầy, chỉ vì người ấy đã là thầy của bạn chúng ta. Chúng ta phải tự
mình chọn lấy, dựa theo những phẩm chất và những tiếp xúc trực tiếp của chúng
ta.
Trong Đại Thừa Lăng-già kinh, ngài Di lặc đã phác thảo
ra 10 phẩm tính của một vị đạo sư tâm linh tuyệt vời. Đó là:
1. Có đạo hạnh thanh khiết. Vị đạo sư là gương sáng để
chúng ta nương theo tu tập. Vì chúng ta cần phải chuyển hóa những hành vi, lời
nói và tâm ý sai quấy nên chúng ta phải khôn ngoan chọn vị thầy nào đã có tự
thân chuyển hóa rồi. Vị thầy này sẽ dạy cho chúng ta cách để cải thiện bản thân
và sẽ làm gương tốt cho chúng ta theo.
2. Có kinh nghiệm trong việc thiền định.
3. Có hiểu biết thâm sâu về giáo nghĩa liên quan đến
trí tuệ. Ba phẩm chất đầu tiên này cho thấy rằng đây là một vị đã khéo tu tập
Ba Pháp Môn Tăng Thượng dẫn đến giải thoát - giới, định và trí tuệ.
4. Có kiến thức uyên bác và nhiều kinh nghiệm tu tập
hơn chúng ta.
5. Có lòng nhiệt tâm bền bỉ trong việc dạy bảo và
hướng dẫn đệ tử. Nếu chúng ta chọn một vị thầy không ưa việc dạy bảo hay lười
nhác trong việc hướng dẫn thì chúng ta sẽ không học được bao nhiêu.
6. Là vị đạo sư đầy đủ tư cách có kiến thức uyên thâm
về Thánh điển và chỉ dạy chúng ta những điều phù hợp với nội dung tư tưởng
trong Thánh điển. Những vị nào tự sáng tác ra giáo nghĩa riêng, đi lệch hay đi quá
xa những lời Phật dạy thì không thể nào chỉ cho chúng ta con đường để chứng ngộ
được.
7. Có nền tảng tư tưởng chín chắn hay có thiền chứng
về tánh không.
8. Có kỹ năng diễn đạt giáo pháp một cách rõ ràng và
dễ hiểu.
9. Có động cơ là lòng từ ái và lòng bi mẫn vô lượng.
Đây là điểm vô cùng quan trọng. Chúng ta không thể đặt niềm tin vào một người
lấy việc dạy đạo để được kính trọng và lợi dưỡng. Thật là nguy hiểm khi chúng
ta bị người như vậy làm cho lầm đường lạc lối; chúng ta sẽ hoang phí thời gian
và rất dễ bị vương vào những hoạt động không trong sáng. Vì vậy, thật là quan
trọng trong việc chọn người thầy có chí nguyện chân thật và thanh tịnh, một
người thầy muốn làm lợi ích cho học trò và dẫn dắt học trò trên con đường giải
thoát giác ngộ.
10. Có tính kiên nhẫn và sẵn lòng chỉ dẫn cho những
người cần cầu học đạo dù họ thuộc bất cứ trình độ nào. Vì chưa phải là người
hoàn hảo và còn những tâm thái nhiễu loạn như tham chấp và sân giận nên chúng
ta vẫn còn phạm phải sai lầm. Chúng ta cần những vị thầy không bao giờ có ý từ
bỏ học trò, những vị đạo sư có tính nhẫn nại và khoan dung cho học trò. Hơn thế
nữa, chúng ta cần những vị đạo sư không thối chí khi học trò không hiểu được
điều thầy muốn dạy.
Không dễ dàng gì có thể tìm được những vị thầy có tất
cả những đức tính trên. Trong trường hợp này thì những đức tính quan trọng nhất
mà người thầy cần nên có là:
1. Có nhiều phẩm tính tốt đẹp hơn là khuyết điểm.
2. Xem trọng việc tu tập đạo hạnh để đạt được hạnh
phúc trong tương lai hơn là thụ hưởng những cuộc vui trong hiện tại.
3. Có tấm lòng quan tâm đến người khác hơn là bản thân
của mình.
Lý thú là chúng ta không phải tìm một người thầy có
thiên nhãn thông. Tại sao vậy? Tại vì có một số người có thiên nhãn thông nhưng
lại không hiểu biết về con đường đạo đưa đến giải thoát giác ngộ. Những người
này có thiên nhãn thông vì quả phước từ đời trước, chớ không phải do họ tu tập,
và vì vậy có thể họ sẽ không sử dụng thiên nhãn thông với mục đích là xả thân
làm lợi lạc cho tha nhân. Vì vậy, khi tìm kiếm vị thầy để chỉ dẫn cho chúng ta
trên con đường giải thoát giác ngộ, chúng ta nên chọn người có những phẩm tính
mà ngài Maitreya đề cập ở trên.
Để biết được những phẩm chất tốt đẹp của thầy, chúng
ta cần xem xét hành xử của thầy, nhận thức về Phật pháp của thầy và cách thầy
chỉ dạy học trò. Không phải là sáng suốt khi hỏi một vị thầy dạy giáo lý:
"Thầy đã chứng ngộ chưa?" Vì ngay cả khi đã chứng ngộ thầy cũng sẽ
không cho chúng ta biết. Đức Phật cấm đệ tử tuyên bố cho công chúng biết những
gì mà mình đã chứng ngộ được. Đức Phật muốn đệ tử của Ngài khiêm tốn và chân
thành. Người phàm tục ngược lại muốn phô trương những thành tích của bản thân.
Con người tâm linh không nên giống như vậy: mục đích của con người tâm linh là
chế ngự tự ngã chớ không phải là khuếch đại nó.
Khi đã quyết định chọn một người nào là thầy rồi thì
chúng ta có thể trực tiếp hỏi vị ấy có tiếp nhận chúng ta làm học trò không.
Tuy nhiên, cũng không nhất thiết phải như vậy; một số đạo sư có nhiều học trò
đến nỗi không còn điều kiện để tiếp kiến riêng. Trong trường hợp này chúng ta
có thể tự khẳng quyết, phát thệ nguyện tôn vị ấy làm thầy rồi tìm cách nghe
theo và hành trì theo những lời vị ấy thuyết giảng, dạy bảo. Như thế vị ấy đã
trở thành thầy của chúng ta. Trong trường hợp khác nếu chúng ta lãnh thọ lễ quy
y, truyền giới từ vị nào thì vị ấy đương nhiên là thầy của chúng ta.
Chúng ta có thể có rất nhiều thầy, nhưng chỉ có một vị
là đạo sư tâm linh quan trọng nhất. Đó chính là vị mà chúng ta kính tin nhất và
có thể giãi bày tất cả những gút mắc nghiêm trọng trong tâm hồn. Đó chính là
bổn sư của chúng ta. Bổn sư có thể là vị đầu tiên khai tâm cho chúng ta trên
con đường đạo, đã đưa chúng ta vào con đường thăng tiến tâm linh. Bổn sư cũng
có khi là vị mà chúng ta cảm thấy thân thiết nhất.
Nghe theo lời dạy của thầy
nhưng không mù quáng
Sau khi chọn được thầy rồi chúng ta nên tận tâm nghe
theo những lời thuyết giảng của vị thầy đó về Chánh pháp để tu tiến trên con
đường đạo.
Một số người rất là hời hợt, chóng vánh trong mối quan
hệ với thầy, hôm nay là thầy này, ngày mai không còn là thầy; hôm nay là thầy,
ngày mai đã chạy sang thầy khác cho đến khi họ tìm được một vị thầy nói những
lời vừa ý họ, những lời mà con người phàm phu của họ muốn nghe. Những người học
trò như thế thì chẳng tiến bộ được bao nhiêu cả vì họ thiếu lòng tôn trọng và
tâm chí thành.
Chúng ta nên quan tâm đến những nhu cầu trong đời sống
của thầy để phục vụ và cung cấp cho thầy. Khi chúng ta nhận ra tấm lòng của
thầy trong việc định hướng cho tâm thức chúng ta trên con đường đi đến hạnh
phúc thì chúng ta sẽ cảm thấy sung sướng khi được giúp thầy. Vì thầy của chúng
ta hành đạo để đem lại lợi lạc cho mọi người và để hoằng dương Phật pháp nên
những đóng góp của chúng ta cho thầy sẽ rất là hữu ích.
Thật ra, sự cúng dường thù thắng nhất của chúng ta cho
thầy là công phu tu tập theo Chánh pháp. Nếu chúng ta có tài của và vật chất,
năng lực và thời gian thì chúng ta cũng có thể cúng dường. Tuy nhiên chúng ta
không nên xao lãng việc tu tập vì việc tu tập mới chính là mối quan tâm hàng
đầu của vị thầy tâm linh đúng nghĩa. Khi chúng ta nghe theo những lời thầy dạy
và gìn giữ những giới điều mà chúng ta đã thọ lãnh thì đó chính là điều mà thầy
của chúng ta cảm thấy hạnh phúc nhất so với tất cả những thứ khác.
Trong trường hợp chúng ta nhận thấy thầy có những biểu
hiện sai lầm rồi chúng ta trở nên giận dữ và chỉ trích gay gắt; làm như vậy
không có ích lợi gì cả. Chúng ta thường chỉ trích một hành động nào của người
khác vì chúng ta đã gán cho hành động đó một động cơ xấu mà nếu chúng ta là
người làm hành động đó thì chúng ta sẽ làm với động cơ xấu như vậy. Tuy nhiên,
động cơ của thầy có thể khác tuy là hành động tương tự. Thầy có thể làm hành
động đó với những lý do hoàn toàn khác với những gì mà chúng ta đã giả định ra.
Cũng có thể thầy làm hành động đó để cho chúng ta thấy rõ nếu chúng ta làm hành
động đó thì người khác sẽ thấy con người của chúng ta ra sao.
Tìm thấy những lỗi quấy của từng người hay của mọi
người là một việc dễ làm nhưng điều ấy chẳng có lợi lạc gì cho chúng ta cả; nên
xác định rằng chúng ta là những người chơn tu đang nỗ lực tu dưỡng tánh khoan
dung và tâm từ ái. Nếu chúng ta chỉ trích gay gắt và từ bỏ thầy thì có nghĩa là
chúng ta đã khóa chặt cánh cửa tâm thức, không thể tiếp nhận những lợi lạc từ
những phẩm tính tốt đẹp của thầy. Đây quả là một thiệt thòi lớn cho chúng ta.
Tuy nhiên, nếu thầy có những hành vi dường như là đi
ngược lại lời dạy của Đức Phật thì chúng ta có thể cầu thỉnh thầy giải thích
cho những hành vi đó. Hoặc chúng ta cũng có thể giữ một khoảng cách và không
xem những hành vi đó là gương tốt để noi theo.
Chúng ta xây dựng nên mối quan hệ với thầy ngõ hầu
thăng tiến trí tuệ và trách nhiệm tự thân. Không phải là sáng suốt khi nghe
theo lời thầy một cách mù quáng chỉ vì "người đó là thầy của tôi vì vậy
tất cả những gì người đó dạy là đều đúng cả". Nếu thầy yêu cầu chúng ta
làm một điều gì mà chúng ta không thể làm được hay điều đó chúng ta cảm thấy là
không đúng thì nên lễ phép thưa thật với thầy rằng chúng ta không thể làm điều
đó.
Làm người thành thật
Thầy của chúng ta cũng là người đồng hành tốt nhất của
chúng ta trên cuộc đời và chúng ta nên nói thật và học đạo chăm chỉ nơi thầy.
Một số đệ tử có hai mặt: trước mặt thầy thì tu tập thật tốt, nhưng những lúc
khác thì họ tán gẫu, cáu kỉnh và hành xử tệ lậu với người khác. Như vậy thì
chẳng lợi lạc gì cả.
Chúng ta cũng không nên muốn được thầy ưu ái bằng
những lời nói ngọt ngào nhưng không thành thật. Vị thầy tâm linh muốn cho mọi
người đều được hoan hỷ, và vì vậy nếu chúng ta lấn át hay cư xử tệ bạc với
người khác thì chúng ta đã làm ngược lại những lời thầy dạy. Nếu chúng ta xem
trọng thầy của mình và khinh thị những người khác có nghĩa là chúng ta đã không
hiểu chân nghĩa của đạo Pháp. Để đạt được ý nguyện thăng tiến trên con đường
đạo chúng ta phải hành xử với thầy và với mọi người với tâm thành kính.
Bây giờ chúng ta hãy chiêm nghiệm sâu xa về ý nghĩa
của tâm thành kính. Một số người nhầm lẫn giữa tâm thành kính với tâm trạng sợ
sệt, vì vậy mà khi ở gần thầy họ cảm thấy vô cùng xấu hổ và e sợ rằng thầy sẽ
biết và sẽ thấy họ làm điều không đúng. Không cần phải có tâm trạng như vậy. Đó
chính là biểu hiện của tâm trạng quá cưng yêu 'cái ta' sợ rằng người khác sẽ
thấy ta kém khuyết và ngu ngơ.
Mặt khác, chúng ta không nên đối xử với thầy như những
người đồng hành tình cờ nào đó trên đường đời. Phải có một mức độ quân bình. Dù
ở bên cạnh thầy hay khi sống xa thầy chúng ta nên cố gắng có chí hướng và có
hành động tốt. Đồng thời chúng ta cũng không nên ngần ngại trình bày những điểm
sai lầm và yếu kém của chúng ta với thầy. Chúng ta hãy thành thật với thầy và
xin thầy ban cho những lời khuyên ngõ hầu hoàn thiện bản thân.
Thương mến không phải là
chấp thủ đối với thầy
Một số người lẫn lộn giữa tâm thương kính thầy và tâm
chấp thủ đối với thầy. Việc lầm lẫn này có khi gây nên tâm trạng vô cùng đau
khổ và thất vọng. Cụ thể là nếu thầy không quan tâm chúng ta như điều mà chúng
ta mong muốn thì chúng ta sẽ cảm thấy mình bị bỏ rơi. Tâm chấp thủ đối với thầy
sẽ khiến cho chúng ta tìm sự an ổn bằng cách dựa vào tình cảm của thầy, dựa vào
những lời khen và mối quan tâm mà thầy dành cho chúng ta. Nhưng nếu chúng ta
nhận chân được giá trị đích thực của người thầy thì chúng ta sẽ rất trọng ân
thầy.
Tâm chấp thủ có tính chất vị ngã, còn lòng thương kính
thầy lại có tính chất khát ngưỡng tâm linh chân thành. Dĩ nhiên là chúng ta nhớ
mong thầy khi phải xa thầy trong một thời gian dài nhưng chúng ta có thể tự vấn
lòng mình: chúng ta nhớ thầy là chúng ta muốn có được những lời giáo huấn và
chỉ dẫn về Chánh pháp hay chúng ta nhớ thầy chỉ đơn thuần vì sự quan tâm thương
mến của thầy.
Mục đích của việc tìm cầu một vị thầy không phải là để
làm thỏa mãn tự ngã của chúng ta mà là để diệt trừ vô minh và vị kỷ qua việc tu
tập theo Chánh pháp. Khi thầy chỉ ra được những lỗi lầm mà chúng ta đã mắc phải
thì chúng ta nên vui mừng. Bởi vì có quan tâm đến chúng ta đúng mức thầy mới có
thể làm được như vậy. Thầy đã tin rằng chúng ta sẽ đón nhận lời khuyên bảo chớ
không cảm thấy bị xúc phạm. Lần nọ, tôi thấy một vị thầy rầy học trò ngay trong
một hội chúng đông đảo. Tôi nghĩ rằng: "Chắc là quan hệ thầy trò rất là
thân thiết và người thầy muốn rằng học trò của mình đoạn trừ kiêu khí tự ngã
nên đã không ngại trong việc chỉ trích học trò giữa chốn đông người." Quả
thật sau đó tôi khám phá ra rằng người học trò ấy thật sự là một hành giả chân
chính.
Theo dòng thời gian mối quan hệ giữa chúng ta và thầy
sẽ dần dần phát triển tốt đẹp. Mối quan hệ này có thể trở nên rất là quý báu vì
thầy cho ta những lời dạy bảo và chỉ dẫn chân tình đầy từ bi và trí tuệ. Nhờ đó
chúng ta sẽ thăng hoa được những phẩm tính tốt đẹp và có thể tẩy sạch những cấu
uế của bản thân. Mối thân tình giữa chúng ta với vị đạo sư tâm linh, tức là vị
thầy thật sự quan tâm đến phước lạc và thăng tiến tâm linh của chúng ta khác xa
với những mối quan hệ giữa chúng ta với mọi người. Thầy của chúng ta sẽ tiếp
tục giúp đỡ chúng ta, dù chúng ta có thăng trầm vinh nhục gì gì đi nữa. Điều
này không có ý cho phép chúng ta hành động cẩu thả bất kể hậu quả. Điều muốn
nói ở đây là chúng ta không cần phải có tâm trạng lo âu rằng thầy sẽ cắt đứt
mối quan hệ với chúng ta nếu chúng ta phạm phải những sai lầm. Vị thầy tâm linh
thật sự sẽ có tánh khoan dung và lòng từ ái và vì vậy chúng ta có thể tin tưởng
hoàn toàn.
Khi chúng ta càng hiểu biết sâu xa về con đường đưa
đến giác ngộ thì mối quan hệ thầy trò cũng càng thâm trọng vì tâm hồn của chúng
ta đã có nhiều điểm tương đồng với tâm hồn của thầy. Ý chí tìm cầu giải thoát
của chúng ta càng trở nên khẳng quyết và tâm xả thân bố thí cũng trở nên dũng
mãnh hơn thì chúng ta cảm thấy càng gần gũi với thầy vì cả hai cùng chí hướng,
cùng mục đích. Hơn nữa, chúng ta tu luyện được trí tuệ về không tánh thì chúng
ta đoạn trừ được cảm giác cách biệt ta người nói chung; cảm giác cách biệt ta
người có ra là do chúng ta mê lầm về tính hữu thể của hiện tồn. Khi chúng ta
đạt được đạo quả giác ngộ thì sự chứng đạt của chúng ta không khác với sự chứng
đạt của thầy.
Sưu tầm
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét